شیر یا وَلْو (Valve) وسیله‌ای است که برای قطع و وصل کردن سیال یا تنظیم مقدار جریان یا منحرف‌کردن مسیر جریان سیال‌ها (گازها، مایعات و…) باز و بسته کردن یا حتی نیمه باز کردن و یا منحرف‌کردن یک مسیر استفاده می شود.
در این مقاله سعی شده است قسمت های از شیر آلات صنعتی که معمولا در شیرها استفاده می شود توضیح داده شود. یک شیر از اجزای مختلفی ساخته می شود که در بعضی از شیر ها ساختمان متفاوت تری نسبت به هم دارند.
برای خواندن مقالات در مورد شیرها و سایر کالاهای تاسیساتی به “سایت اسپیتی” مراجعه کنید.
بدنه (Body)
بدنه شیر یک محفظه تو خالی برای عبور جریان سیال است که به خط لوله نصب می شود و شامل اجزای درونی یا تریم شیر است. بدنه شیر معمولاً فلزی یا پلاستیکی می باشد. استفاده از برنز، برنج، چدن، فولاد و فولاد زنگ نزن در بدنه شیرها بسیار رایج است. بسیاری از شیرهای قابل استفاده در صنعت نفت و گاز از جنس فولاد با گرید WCB است. در خطوط اسیدسولفوریک که خورندگی زیادی را دارا می باشد، معمولاً از آلیاژ Alloy 20 استفاده می‌شود. از شیرهایی با جنس Hastelloy معمولاً در دمای بالا و نیروگاه های هسته ای استفاده شده و شیرهایی با جنس Inconel معمولاً در خطوط هیدروژن مورد استفاده قرار می گیرند. شیرهای پلاستیکی معمولا در مکان هایی استفاده می شود که دارای فشار پایین می باشد.
کلاهک، درپوش، بانت (Bonnet)
بانت قطعه مکمل برای مجموعه بدنه است. معمولاً بانت به صورت اتصال رزوه‌ای (در شیرهای کوچک) یا فلنجی به بدنه متصل می‌شود. در اکثر موارد ساقه (stem) از وسط این قطعه عبور می‌کند. معمولاً پس از قرار دادن قسمت های داخلی شیر برای بستن محفظه و نگه داشتن قطعات درون آن، از بانت استفاده می‌شود. اکثر شیرها از جمله شیرهای سماوری یا توپی بدون بانت هستند. به این دلیل که مکانیزم اتصال اجزای آن متفاوت است.
هندل، هندویل یا عملگر (Handle/Hand-Wheel or Actuator)
هندل، اهرم یا دسته ای می باشد که توسط آن می‌توان شیر را از بیرون بست و یا باز نمود. هندویل دسته ای به شکل چرخ یا فرمان می باشد که با چرخاندن آن شیر باز و بسته می‌شود. شیرهای اتوماتیک معمولاً فاقد هندل یا هندویل می باشند. البته ممکن است بعضی از مدل های شیرهای اتوماتیک برای مواقع اضطرای دارای هندل یا هندویل باشند.
عملگر، یک مکانیزم یا دستگاه است که به کمک آن می‌توان شیر را از بیرون و از راه دور یا نزدیک، باز یا بسته کرد. بعضی از شیرها مثل شیرهای یک طرفه بدون هندویل یا عملگری هستند. به این دلیل که مکانیزم عملکرد آنها به صورت داخلی و خودکار است.
مهره هندویل (Hand-Wheel Nut)
مهره‌ای است که هندویل توسط آن به استم سفت می‌شود و جنس آن از فولاد ساده کربنی در نظر گرفته می‌شود.
نشان دهنده موقعیت (Position indicator)
نشان دهنده موقعیت قطعه‌ای است که موقعیت قطعه کنترل کننده جریان را از بیرون شیر نشان می‌دهد.
عضو مسدودکننده جریان (Obturator)
عضو مسدودکننده جریان قسمت داخلی از یک شیر است که وظیفه قطع و وصل، تنظیم یا انحراف جریان را عهده دار است. این قطعه در شیر توپی به صورت کروی و در شیر سماوری معمولاً مخروطی شکل است. شیر دروازه‌ای مسدود کننده به شکل گوه‌ای یا صفحه‌ای سوراخ دار است که این گونه معمولاً شیر دروازه ای through-Conduit نامیده می‌شود. در شیر بشقابی و شیر یکطرفه مسدود کننده به شکل دیسک و… می‌باشد.
نشیمنگاه (Seat)
نشیمنگاه یا سطوح داخلی بدنه شیر که در اثر تماس قطعه مسدودکننده جریان با آن، شیر عمل آب‌بندی را انجام می‌دهد، نشیمنگاه یا سیت نامیده می‌شود. باید در نظر داشت در حالتی که شیر بسته است، مجرابند با سیت‌ها در تماس است. سطوح سیت که در آب بندی ایفای نقش دارند، جز تریم محسوب می‌شوند.
ساقه (Stem)
ساقه، شفت، استم یا میله به قطعه‌ای می گویند که وظیفه انتقال نیرو از طرف استفاده کننده به قطعه مسدود کننده جریان را بر عهده دارد. این قطعه می‌تواند شامل یک یا چند جز باشد. حداقل قطر استم در شیرهای دروازه ای در جداول استاندارد API-600 آورده شده است. رزوه‌های استم از نوع دنده ذوزنقه‌ای است که مختص انتقال قدرت بوده و دنده‌ها به صورت چپ گرد می‌باشند. چپ گرد بودن به این دلیل است تا هنگام چرخش هندویل در جهت عقربه‌های ساعت شیر بسته شود. طراحی انتهای پایینی استم باید طوری باشد در هنگام استفاده از شیر، دیسک در جای خود نچرخد و استم از دیسک جدا نشود.
پکینگ (Packing)
پکینگ‌ها قطعه ای برای آب بندی می باشند. پکینگ وظیفه آب‌بندی دور استم را بر عهده دارد. این عمل با فشرده سازی آنها توسط گلند انجام می شود. محل قرارگیری پکینگ ها STUFFING BOX می‌باشد. حداقل تعداد آنها از ۵ حلقه کمتر نیست. سایز پکینگ‌ها و میزان لقی آنها در استاندارد API-600 مشخص شده‌است.
واشرها (Gaskets)
واشرها در شیرهایی که بدنه و کلاهک، درپوش، کپ، کلوژر و… با اتصال فلنجی متصل می‌شوند، بین فلنج ها از گسکت‌ها (واشرها) برای آب‌بندی استفاده می‌شود. گسکت‌ها باید متناسب با محدوده دمایی شیر انتخاب شوند و همچنین بتوانند تحمل فشار طراحی شیر را داشته باشند.
گلند (Gland)
گلند یک بوش دو پله‌ای است که برای فشرده سازی پکینگ‌ها در بالای آنها قرار می‌گیرد.
فنر (Spring)
فنر در بسیاری از شیرها استفاده می شود. در شیرهای اطمینان برای ایجاد یک پیش بار از فنر استفاده می کنند. در شیرهای توپی و دروازه ای بزرگ معمولاً در پشت سیترینگ‌های شیر از فنر برای ایجاد پیش‌بار به منظور افزایش کارایی مکانیزم آب‌بندی استفاده می‌شود.
نظرات کاربران